‘Spinoza en de Algoritmen’ door dr. Henk Jan Hoekjen

19 februari 2022, 14:00 - 16:00

Deze lezing wordt georganiseerd door het Spinozahuis.

Spinoza wordt in lesboeken vaak geportretteerd als rationalist. Dit is begrijpelijk gezien het
grote belang dat Spinoza toekent aan de ratio voor de mens die zich wil ontworstelen aan de
invloed van externe prikkels. Niettemin zijn er redenen om enige kanttekeningen te plaatsen
bij een rationele-al-te-rationele opvatting van Spinoza’s filosofie.

In deze lezing zal dr. Henk-Jan Hoekjen middels een beschouwing van onder meer het
toenemende belang van algoritmes in ons dagelijks leven een overzicht geven van de
manieren waarop de ratio behulpzaam zou kunnen zijn bij het navigeren in de ons niet zelden
vijandige externe natuur. Daarbij wordt het toenemende belang van algoritmes aan een
kritische beschouwing onderworpen. Algoritmes zijn ontegenzeggelijk beloftevol bij het
oplossen van tal van problemen. Ook vanuit Spinozistisch oogpunt is er op het eerste gezicht
alle reden om verheugd te zijn over de opkomst van dergelijke ogenschijnlijk rationele
instrumenten.

Tegelijkertijd kent deze ontwikkeling een aantal problemen. Zogenoemde
‘feedbackloops’ kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat algoritmes leiden tot een arbitraire
mummificering van de werkelijkheid. Zolang deze verstarring beperkt blijft tot ons
klantprofiel bij online winkels is er nog relatief weinig aan de hand. Maar het wordt
bedreigender en maatschappelijk relevanter wanneer we ons realiseren dat ook de inzet van
politie en onze nieuwsvoorziening in toenemende mate door algoritmes bepaald worden.

Aan de hand van Spinoza’s opvatting van de ratio – ofwel de ’tweede kennissoort’ – zal dr. Hoekjen
betogen dat algoritmes in feite minder rationalistisch zijn dan zij lijken. In evidente analogie
met een driedeling die Friedrich Nietzsche hanteert in zijn tweede oneigentijdse beschouwing,
wordt hierbij onderscheid gemaakt tussen antiquarisch, monumentaal en kritisch
rationalisme. Alleen de laatste variant van rationalisme – die niet alleen het nut, maar ook de
nadelen van de ratio voor het leven aan de orde stelt – biedt volgens Hoekjen een solide
fundament voor een duurzame liberaal-democratische samenleving.

Kosten kaart: €30,-. Locatie van de lezing: Fletcher Hotel Het Witte Huis te Soest.