Categorie: Agenda

Wetenschappers en entertainers, leraren en priesters, politici en obscurantisten: in de tweede helft van de negentiende eeuw deden ze enthousiast een beroep op het revolutionaire medium van de toverlantaarn: om te informeren, te beleren en te vermaken. Ze brachten niet zelden een publiek op de been van meer dan duizend toeschouwers per keer. In zekere zin legde de moderniteit hiermee de grondslag voor de film, maar ook voor de diaprojector en zijn actuele digitale varianten.

Toen Christiaan Huygens (1629-1695) als één van de eersten in de Westerse geschiedenis een magische lantaarn maakte, kon de wetenschapper niet bevroeden wat hij in handen hield. Een tinnen omhulsel met daarin een olielamp en drie lenzen waartussen men een beschilderde glasplaat kon schuiven, meer leek het aanvankelijk niet. Meer dan tweehonderd jaar later zou Huygens’ uitvinding evenwel uitgroeien tot een visueel massamedium. In de tussentijd, en wel kort na de Franse revolutie, had een zonderlinge figuur, Etienne Gaspard Robertson, met zijn speciaal daartoe ontworpen lanterne de peur wel al een groot publiek in vervoering weten te brengen. Parijs baadde in het bloed van de terreur en Robertson sommeerde met zijn projecties de doden op te staan uit het graf. Maar met die macabere shows was het verhaal van de lantaarn nog lang niet verteld.

Deze lezing wordt georganiseerd door het Descartes Centre en het Huygens Instituur. Deze lezing zal worden gehouden in het Allard Pierson Museum te Amsterdam. De lezing is gratis, na aanmelding via de site van het Descartes Centre.

Religieuze bannelingen kwamen in de zeventiende eeuw vanuit heel Europa naar Nederland en vooral naar de hoofdstad vanwege de relatief vrije wetten op religieuze uitingen en publicaties. Een centrum van deze uitwisseling was het zogenaamde Huis met de Hoofden aan de Keizersgracht, het huis van Louis de Geer en later zijn zoon Laurens. Beide mannen traden op als beschermheren van een verscheidenheid aan religieuze vrijdenkers en hervormers. Figuren als Jan Comenius, Friedrich Breckling en Christian Hoburg kwamen in huize De Geer bijeen om hun ideeën te bespreken. Tegenwoordig herbergt het Huis met de Hoofden de collectie Bibliotheca Philosophica Hermetica en het bijbehorende museum, de Embassy of the Free Mind. In de herfst van 2022 presenteren wij een tentoonstelling over de geschiedenis van het Huis met de Hoofden. In samenhang met deze tentoonstelling organiseren zij op 10 – 12 november 2022 een meerdaagse conferentie over de rol van Amsterdam als toevluchtsoord voor religieuze vluchtelingen.

Meer weten? Hoe de agenda van de Embassy of the Free Mind in de gaten.

Aan de hand van het werk van William James en Pierre Hadot laat Spinoza hoogleraar Andrea Sangiacomo zien hoe we Spinoza op een levenskunstige en spirituele wijze kunnen lezen. Spiritueel is daarbij iets anders dan religie. Het is eerder een levenshouding dan een geloofsovertuiging. Deze houding vinden we bij William James, Pierre Hadot en misschien ook wel bij de Boeddha. Wat
gebeurt er als we Spinoza door hun bril lezen? De lezing is in het Engels, Q & A in
het Nederlands.

Andrea Sangiacomo is universitair docent vroege moderne filosofie Aan de Rijksuniversiteit Groningen en bijzonder hoogleraar vanwege Vereniging Het Spinozahuis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is kenner van het werk van Spinoza, Descartes en andere vroegmoderne denkers. Daarnaast is hij gespecialiseerd in de Pāli dialogen van de Boeddha.

Locatie: Spinozalyceum, Peter van Anrooystraat 8, 1076 BH Amsterdam

Informatie over aanmelden en kaartverkoop vind je in de agenda van Het Spinozahuis!

Deze lezing wordt georganiseerd door het Spinozahuis.

Spinoza wordt in lesboeken vaak geportretteerd als rationalist. Dit is begrijpelijk gezien het
grote belang dat Spinoza toekent aan de ratio voor de mens die zich wil ontworstelen aan de
invloed van externe prikkels. Niettemin zijn er redenen om enige kanttekeningen te plaatsen
bij een rationele-al-te-rationele opvatting van Spinoza’s filosofie.

In deze lezing zal dr. Henk-Jan Hoekjen middels een beschouwing van onder meer het
toenemende belang van algoritmes in ons dagelijks leven een overzicht geven van de
manieren waarop de ratio behulpzaam zou kunnen zijn bij het navigeren in de ons niet zelden
vijandige externe natuur. Daarbij wordt het toenemende belang van algoritmes aan een
kritische beschouwing onderworpen. Algoritmes zijn ontegenzeggelijk beloftevol bij het
oplossen van tal van problemen. Ook vanuit Spinozistisch oogpunt is er op het eerste gezicht
alle reden om verheugd te zijn over de opkomst van dergelijke ogenschijnlijk rationele
instrumenten.

Tegelijkertijd kent deze ontwikkeling een aantal problemen. Zogenoemde
‘feedbackloops’ kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat algoritmes leiden tot een arbitraire
mummificering van de werkelijkheid. Zolang deze verstarring beperkt blijft tot ons
klantprofiel bij online winkels is er nog relatief weinig aan de hand. Maar het wordt
bedreigender en maatschappelijk relevanter wanneer we ons realiseren dat ook de inzet van
politie en onze nieuwsvoorziening in toenemende mate door algoritmes bepaald worden.

Aan de hand van Spinoza’s opvatting van de ratio – ofwel de ’tweede kennissoort’ – zal dr. Hoekjen
betogen dat algoritmes in feite minder rationalistisch zijn dan zij lijken. In evidente analogie
met een driedeling die Friedrich Nietzsche hanteert in zijn tweede oneigentijdse beschouwing,
wordt hierbij onderscheid gemaakt tussen antiquarisch, monumentaal en kritisch
rationalisme. Alleen de laatste variant van rationalisme – die niet alleen het nut, maar ook de
nadelen van de ratio voor het leven aan de orde stelt – biedt volgens Hoekjen een solide
fundament voor een duurzame liberaal-democratische samenleving.

Kosten kaart: €30,-. Locatie van de lezing: Fletcher Hotel Het Witte Huis te Soest.

Bij het HUMA-café in Perdu, van de afdeling Amsterdam van het Humanistisch Verbond, vertelt iemand eens per maand over levenskunst, filosofie of actuele maatschappelijke vraagstukken. Deze keer houdt Erno Eskens een lezing over de geweldige denker en humanist Fransiscus van den Enden.

Erno Eskens is filosoof, politicoloog, auteur en uitgever bij Noordhoek. In het HUMA-café spreekt hij over het turbulente leven en de denkbeelden van Franciscus van den Enden (1602-1674) – nagenoeg vergeten denker en activist, en leraar van onder andere Spinoza. Van den Enden was een pionier van het democratisch denken (gelijkheidsdenken) en maakte deel uit van de kring van onorthodoxe figuren waarin Spinoza zich bewoog.

‘Spinoza werd de leerling van Van den Enden waarschijnlijk op het moment dat hij uit de synagoge werd gegooid. Van den Ende vond dat ieder mens als individu tot zijn recht moest komen: onder dwingelandij kan niemand floreren, wat wij nodig hebben is evengelijkheid.’

Leden van het Humanistisch Verbond betalen €6,- euro, niet leden €11,-. Geef je hier op.